Saçı Keşfedin / Saç Hakkında

Saçı Keşfedin / Saç Hakkında

--------------------------------------------------------------------------------


Saç dökülmesini ve saç dökülmesi tedavilerini anlamak için öncelikle saçın
yapısını anlamak gerekir. Biz de bunun için, saç dökülmesinin nedenleri ve saç
dökülmesi tedavilerine girmeden önce, saçla ilgili genel bilgiler veremekle işe
başlayacağız: Saç tipleri, saçın yapısı ve saçın yaşam döngüsü, vs.

Kıllarımızın* çoğu ilk bakışta göremeyeceğimiz kadar ince olsa da, insan vücudu
baştan sona kıllı deriyle kaplıdır. Sadece avuç içlerimizi, ayak tabanlarımızı
ve dudaklarımızı kaplayan derimizde kıl kökleri bulunmaz ve dolayısıyla bu
bölgelerimizde kıl çıkmaz. Kılın rengi, kalınlığı, cinsi ve yoğunluğu ırk,
cinsiyet, yaş ve vücut bölgelerine göre farklılıklar gösterir. Kıllarımız en
yoğun ve kalın olarak (bazı insanlarda burun ve kulaklar da dahil olmak üzere)
baş ve yüzümüz, koltuk altımız, kasık bölgemiz, göğsümüz ve bacaklarımızda
(erkeklerde) çıkar.

*(Bu metinde ''kıl'' kelimesini saç, kıl ve tüy arasında ayırım yapmadan, hepsini
ifade edecek şekilde kullanacağız.)

Bir erişkin vücudunda ortalama 5 milyon kıl bulunur. Bunların 1 milyon kadarı
kafada bulunur. Kafa derisini kaplayan kılların (saç) sayısı ise 100.000 ile
150.000 arasında değişir.
Yeni doğan bir bebeğin kafa derisinin santimetre karesinde 1.100 saç kökü
bulunur. 25 yaşındaki bir insanda bu sayı 600''e düşer. 30-50 yaşları arasındaki
saç yoğunluğu santimetre karede 250-300 civarındadır. Bu yoğunluk yaş
ilerledikçe, belirgin saç dökülmesi olmadığı sürece, yavaş yavaş azalır. Bir saç
kökü canlı kaldığı süre içerisinde ortalama 20 yeni saç teli üretir. Bu saç
tellerinin her biri birkaç yıl büyümeye devam edebilir ve bir metrelik uzunluğa
ulaşabilir. Ne var ki, her saç teli belli bir süre sonra dökülür ve yerini aynı
kökten çıkan bir başka saç teli alır.

Kıllarımızın (ve saçlarımızın) bildiğimiz ve henüz bilmediğimiz birçok işlevi
vardır. Bunların başlıcalarına aşağıda değinilecektir.

Kıllarımızın (ve saçlarımızın) en önemli görevlerinden biri vücudumuzu ısı
kaybına karşı korumaktır. Derinin hemen üzerindeki havayı tutarak o bölgede
gözle görülmez bir yalıtım tabakası oluşturur. Kıllarımız aynı zamanda derimizin
yüzey alanını artırarak vücut ısımızın yükseldiği durumlarda veya sıcak hava
şartlarında ter bezlerinden salgılanan terin buharlaşmasını hızlandırıcı rol
oynar.

Kıllarımız derimizin epidermis tabakasını ufak çaplı travmalardan ve aşındırıcı
etkilerden koruyan güçlü bir kılıftır. Daha da önemlisi, kıllarımız güneşten
gelen ultraviyole ışınlarının derimize ulaşmasına engel olan doğal bir filtre
işlevi görür. Böylece derimiz ultraviyole ışınlarının zararlı etkilerine karşı
korunmuş olur.

Kıllarımız dokunma duyumuza yardımcı olan önemli organlardır. Özellikle kaş ve
kirpiklerimiz gözümüzün çevresinde dokunma duyumuzun hassasiyetini artırarak
sinir sistemimize yardımcı olurlar.

Kılların kişilerin kendilerine has kokularını taşıdığı da öne sürülmektedir. Bu
kokular kişinin tanınmasını ve karşı cinsi kendine çekmesini sağlamaktadır.

Kıllar sadece biyolojik olarak değil, aynı zamanda psikolojik olarak da önemli
organlarımızdır. Saçlar hem erkek, hem de kadınlar için kişiliklerini ifade etme
ve erkeksilik veya kadınsılıklarını ortaya koyma aracıdır. Özel saç modelleri
belli sosyal gruplara aidiyeti, kişisel veya sosyal bir tavrı, hatta sadece bir
duyguyu ifade etmek veya karşı cinsin dikkatini çekmek için tercih
edilebilmektedir. Öte yandan kadınlar için yüz veya gövdelerindeki aşırı
kıllanma ne kadar can sıkıcı bir durumsa, erkekler için de sakal, saç ve vücut
kıllarının olmaması veye dökülmesi o kadar sıkıntı kaynağı olmaktadır.

Erkek tipi saç dökülmesi, her toplumda oldukça sık rastlanan bir durum olmasına
rağmen, pek çok erkek ve kadın için önemli bir sorundur. Bu insanlar saçlarının
yeniden çıkmasını sağlamak, saç dökülmesinin görüntüsünü bir şekilde telafi
etmek veya kalan saçlarını korumak için birçok yola başvurmaktadırlar.
Dolayısıyla bazı kişiler için saçın ikincil işlevleri, birincil işlevlerinden
daha fazla öneme sahip olabilmektedir. Bunu dikkate alan çok sayıda bilim adamı
ve bilimle alakası olmayan kişi

Saç Tipleri
İnsan vücudunda yapısal olarak üç tip kıl bulunur. Bunlar vellus, terminal ve
ara kıl tipleridir.

1. Vellus kılları
Bunlar bir ya da iki santimetre uzunluğundaki kısa tüylerdir. Çok az pigment
içerir, ya da hiç içermezler; dolayısıyla renksizdirler. Köklerine bitişik yağ
bezleri yoktur. Bu tüyler gövdelerinde medulla katmanı içermezler. İnce ve
yumuşaktırlar. Kozmetik açıdan önem taşımazlar.

2. Terminal kıllar
Saçlar ve çoğu insanın gövdesinde çıkan kalın kıllar bu tiptedir. Bitişik yağ
bezleri olan kıl köklerinden çıkarlar. Terminal kıllar uzun ve koyu pigmentli
kıl lifleri ve bunların ortasında yer alan medulla katından oluşmuştur.

3. Ara kıllar
Bu tip kıllar hem vellus, hem de terminal tiplerin özelliklerini gösterirler.
Medullaları vardır ve terminal tiplerden daha az olmak üzere bir miktar pigment
içerirler.

Saç dökülmesi sürecinde terminal ve ara saç kökleri bir daha terminal saç
çıkarmalarına engel olan bir takım değişimler geçirirler. Saçların döküldüğü
bölgelerde saç kökleri terminal kıl değil, vellus kılı çıkarmaya başlarlar.

Saçın Yapısı
Saçlar uzun, keratin içerikli yapılardır. Keratin kopmaya ve aşınmaya dayanıklı
bir proteindir. Tırnaklar da keratin yapıdadır. İnsan vücudundaki diğer
proteinler gibi keratin de amino asit olarak adlandırılan küçük moleküllerin
birleşmesinden oluşmuş büyük bir moleküldür. Amino asitler tespih taneleri gibi
ardarda dizilerek büyük proteinleri oluştururlar.
Tek bir saç telinin çapı, kişiden kişiye farklılık göstermekle birlikte, 0,05
ile 0,09 milimetre arasındadır.

Epidermis derinin en dış tabakasıdır. Her saç teli epidermisteki bir çentikten
çıkar. Saç iki bölümden oluşur: Saç kökü ve saç gövdesi.

Saç kökü

Saç teli saç kökünden çıkar. Bu, kafa derisinin yağ tabakasına gömülmüş, çay
bardağına benzer yapıda küçük bir girintidir.

Saç kökünün deri içinde kalan kısmının en uç bölümüne saç soğanı denir. Saç
soğanı canlı ve sürekli bölünen hücrelerden oluşmuştur. Bu hücreler silindirik
yapıdaki uzun, ince saç liflerini üretirler. Saç soğanında ayrıca, saça rengini
veren pigmentleri üreten hücreler de bulunur. Bu pigmente melanin, onu üreten
hücrelere de melanosit denir. Erkeklik hormonlarının (androjenler)
reseptörlerinin de bu bölümdeki hücrelerin üzerinde olduğu bilinmektedir.

Saç soğanının en dip kısmında dermal papilla olarak adlandırılan ve damar yumağı
içeren yapı bulunur. Bu yapı saçların büyümesi ve beslenmesi için çok önemlidir.
Her bir saç kökü bir iç ve bir dış kök kılıfı tarafından çevrelenmiştir. Dış kök
kılıfının sonlandığı yerde epidermis başlar.

Saç kökünün çevresinde ve bitişiğinde bir takım salgı bezleri de bulunur.
Bunların en önemlileri saçları kayganlaştıran yağı (sebum) salgılayan yağ
(sebase) bezleridir.

Saç gövdesi

Saçın derinin dışında kalan kısmına saç gövdesi denir. Saç gövdesi keratine
dönüşmüş ölü hücreler, bunları bir arada tutan bazı maddeler ve bir miktar sudan
ibarettir. Saçı kesilen kişinin hiçbir acı hissetmemesinin nedeni işte bu
yapıdır.

Saç gövdesi üç tabakadan oluşur. En içteki tabaka medulla olarak adlandırılır ve
sadece uzun ve kalın saçlarda bulunur. Keratin liflerinden oluşan korteks saçın
orta tabakasını oluşturur. Saç teline esneklik, sağlamlık ve renk veren katman
kortekstir. Saç gövdesinin en dış tabakası kütikül olarak adlandırılır. Bu
renksiz ve ince tabaka ölü hücre kalıntılarının 6-10 kat halinde birbirlerinin
üzerine sarılmasından oluşmuştur ve saç korteksini koruyucu bir görev üstlenir.

Saçın Yaşam Döngüsü
Saç kökleri uzun bir gelişme dönemi ve bunu takip eden daha kısa bir dinlenme
döneminden oluşan bir yaşam döngüsü içindedirler. Dinlenme döneminde saç teli
köküne bağlıdır, fakat artık büyümez. Dinlenme döneminin sonunda ise saç dökülür
ve yerine aynı kökten başka bir saç büyümeye başlar. Böylelikle yeni bir döngü
başlamış olur.
Saç köklerinin bu büyüme-dinlenme döngüsünün uzunluğu genetik koda bağlı olarak
kişiden kişiye değişebilir. Saç kökleri yaş ilerledikçe saç üretimini azaltıp,
daha uzun süreyi dinlenme evresinde geçirmek üzere programlanmışlardır.

Saçın yaşam döngüsü üç evreden oluşur:

1. Anajen (büyüme) evresi

Bu evre saç kökünden çıkan saçın büyüdüğü dönemdir. Kafa derisindeki kılların
anajen evreleri 3 ila 5 yıl sürer.

2. Katajen (ara) evresi

Büyüme evresinin sonunda saç kökleri kendilerini dinlenme evresine hazırlarlar.
Saç kökünün büyüme döneminden dinlenme dönemine geçiş yaptığı bu aralığa katajen
evresi denir ve 1-2 hafta kadar sürer. Katajen evresinde saç kökü en dip
bölgelerinden başlayarak kendi içine çöker.

3. Telojen (dökülme veya dinlenme) evresi

Bu, saç kökünün dinlenme evresidir. Yaklaşık 3-4 ay süren bu dönem sonunda saç,
kökünden ayrılır ve düşer. Bu evrenin sonunda bu saç telinin ayrıldığı yerden
yeni bir saç çıkar ve böylelikle yeni bir döngü başlar.
Anajen (büyüme) evresi saçın yaşam döngüsünün %90''ını oluşturur ve 1.000 gün
veya daha fazla sürer. Yaklaşık 10 gün süren katajen (ara) ve yaklaşık 100 gün
süren telojen (dinlenme) evreleri ise geri kalan %10''luk bölümü oluştururlar.
Bu, herhangi bir zamanda, saçların %10''unun ara ve dinlenme evrelerinde olduğu,
dolayısıyla uzamadığı anlamına gelir. Bu saç kökleri kafa derisi üzerinde
rastgele bir dağılım gösterdiklerinden saçsız bölgeler oluşturmazlar